Η πρόληψη των δυσκολιών στην οικογένεια,
ως βάση στήριξης του παιδιού και του εφήβου
Οι εμπειρίες που βιώνει ένα παιδί μέσα στην οικογένειά του, ιδίως στα πέντε πρώτα χρόνια της ζωήςτου, επηρεάζουν την ψυχική ισορροπία και την εξέλιξη στην υπόλοιπη ζωή του. Η σχέση του με τη μητέρα είναι μοναδική, ασύγκριτη και αναντικατάστατη και καθίσταται για τα δυο φύλα το πρότυπο όλων των μετέπειτα συναισθηματικών σχέσεων. Ο πατέρας εισάγεται στη σχέση μέσα από τον λόγο της μητέρας. Αυτή ομιλεί σιγά-σιγά στο βρέφος της για τον άνδρα που αυτή επιθυμεί και επέλεξε για μια θέση, την οποία αυτός στη συνέχεια θα κρατήσει λίγο ω πολύ καλά. Εγγύηση μιας καλής γονεïκότητας, ως εκ τούτου, είναι η ύπαρξη μιας καλής συζυγικότητας.
Το παιδί, με τη δυσκολία του ή το σύμπτωμα του, εκφράζει κάποιες δυσκολίες που έχει η οικογένεια στη μεταξύ τους σχέση.
Βασικό έργο του παιδοψυχίατρου είναι η πρόληψη, η έγκαιρη κατανόηση και η θεραπεία των δυσκολιών του παιδιού και της οικογένειας, διευκολύνοντας έτσι την ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξή τους. Η ευαισθητοποίηση της οικογένειας , για την αναγνώριση και στήριξη των ψυχοκοινωνικών αναγκών τουπαιδιού, πρέπει να αρχίζει από τα πρώτα χρόνια τηςζωής του και να συνεχίζεται εξελικτικά σε θέματα που αφορούν τη σχολική ηλικία, την εφηβεία και την προετοιμασία των παιδιών για την κοινωνική ζωή.
Η εφηβεία, σαν μια δεύτερη ψυχολογική γέννηση του παιδιού, αλλάζει την υπάρχουσα ισορροπία σ’όλη την οικογένεια. Στριμωγμένος ο έφηβος ανάμεσα στις εσωτερικές ενορμήσεις και τις κοινωνικές απαιτήσεις για ανεξαρτητοποίηση και ακαδημαϊκή επιτυχία, είναι πολύ ευάλωτος στην κατανάλωση τοξικών κοινωνικών προτύπων και τοξικών εξαρτησιόγονων ουσιών. Κάποιες φορές προσπαθεί να γεμίσει με αυτά πρώιμες ελλείψεις στην ψυχική δομή του, από τις πρώτες εμπειρίες της ζωής στην οικογένειά του, οι οποίες σε μια ηλικία κρίσεως έρχονται πάλι στην επιφάνεια. Άλλες φορές πάλι προσπαθεί να ναρκώσει τον πόνο και την οργή για μια άλυτη, χρόνια διαπροσωπική σύγκρουση μέσα στην οικογένεια.
Όμως ο βουβός πόνος και η ψυχική δυσφορία δεν ανιμετωπίζονται με σλόγκαν και ευχές. Η εσωτερική ερημιά χρειάζεται λόγο κατανόησης.
Στη σημερινή ατομοκεντρική κοινωνία ο χαμένος λυρισμός της ζωής μας αντικαθιστάται από την σκηνοθετημένη τηλεοπτική αληθοφάνεια. Στην εποχή μας τα παιδιά του τρίτου κόσμου αποδεκατίζονται κατά εκατομμύρια από την ασιτία, τις επιδημίες και τους πολέμους ( για τα οποία κατά κύριο λόγο ευθύνεται ο μοντέρνος κόσμος). Από την άλλη, όλο και πιο πολύ τα παιδιά του μοντέρνου κόσμου αιμορραγούν ψυχικά από την έλλειψη νοήματος στη ζωή τους. Η παιδεία έχει γίνει φορέας μιας ολοκληρωτικής αντίληψης για την αναγκαιότητα της τεχνολογικής κατάρτισης, όπου η πληροφορία έγινε αυτοσκοπός εις βάρος της γνώσης, αποθαρρύνοντας την κριτική σκέψη και την εμπνευσμένη επινοητικότητα. Σ΄’ενα βάναυσο καθημερινό πρέπει, ακόμη και τα ονειρικά κυκλώματα των παιδιών είναι πλέον ψηφιακά.
Χρειάζεται μια ριζική αλλαγή στον τρόπο κατανόησης του κόσμου, εντός και γύρω μας. Κάποιες φορές χρειάζεται γι’αυτό η βοήθεια ενός ειδικού γιατρού για να αναγνωρίσουμε τα εμπόδια στην επικοινωνία μέσα στις, πολλές φορές, δύσκολες σχέσεις στην οικογένεια. Η ψυχοθεραπεία είναι μια σχέση εμπιστοσύνης και συναισθηματικής συμμαχίας, για να μάθουμε να αγαπάμε εμάς τους ίδιους και να χαιρόμαστε τη ζωή μας, χτίζοντας δεσμούς αλληλεγγύης και ζεστής ανθρώπινης ανταπόκρισης με τους άλλους, που αναδεικνύουν τις ικανότητες και τις αξίες μας.
Χάρης Καραμπέτσος, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
Διδάκτωρ Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου