User Rating: 0 / 5

Star InactiveStar InactiveStar InactiveStar InactiveStar Inactive

Χτίζοντας σχέσεις ζωής  - για μια ζωή που αξίζουμε

« και εγώ έχω ένα σωρό απωθημένους ουρανούς, μα δε σκοτώνω τ΄άστρα »           

     Κική Δημουλά
 

friends.2

Ο άνθρωπος, ακόμα και η πιο στριμωγμένη ύπαρξη, για να δει μια άλλη προοπτική προσανατολισμένος στο μέλλον, οφείλει να ανακαλύψει κάποιο φωτεινό σημείο από το παρελθόν του, κάτι που να του λέει ότι αξίζει να μην καταπέσει. Όποιος οδεύει προς την αυθυπέρβαση επικαλείται κάτι που θα μπορούσε να εκτιμήσει τις πράξεις του. Για άλλους είναι οι πρόγονοι, για άλλους οι γονείς, τα παιδιά του όταν μεγαλώσουν, οι μέλλουσες γενιές και για άλλους ο Θεός.

 Όταν μπορούμε να μοιραζόμαστε τους στοχασμούς και τις αμφιβολίες μας, μοιραζόμαστε και αυτά που μας καθιστούν ευάλωτους, ανοιγόμαστε στη ζωή, αλλά παίρνουμε ένα ρίσκο. Συνήθως όμως ο σύγχρονος άνθρωπος, αποφεύγοντας τις διανοητικές τριβές αφόπλισε το λόγο του και βουλιάζει στην πεζότητα, όπου οι συνήθειες και τα αυτονόητα γίνονται οδηγίες ζωής, χωρίς να ενδιαφέρεται για το τι πιθανόν υπάρχει πίσω από την όψη των πραγμάτων. Έτσι χάνεται μια μοναδική συνθήκη για τη δημιουργία ενός αυθεντικού διαλόγου με τον άλλον, στην οικογένεια, ανάμεσα στα φύλα, στις κοινωνικές ομάδες και ίσως ακόμη πιο χαρακτηριστικά, ανάμεσα στα παιδιά- εφήβους και τους σημαντικούς ενήλικες γι’ αυτούς.

 Ιδιαιτέρως ο έφηβος, πιεζόμενος ανάμεσα στις ενορμήσεις της ήβης και τις οικογενειακές και κοινωνικές απαιτήσεις για ακαδημαϊκή επιτυχία, είναι πολύ ευάλωτος σε εθιστικές συμπεριφορές και τοξικά πρότυπα. Είναι αναγκαίο όμως να μπορεί να αναμένει το να γίνει αυτό που σιγά σιγά χτίζει για να είναι, μέσα και από τις αναγκαίες συγκρούσεις για την αναζήτηση της ταυτότητας και της ικανότητας. Ζητά από τους άλλους να του πουν ποιος είναι. Δεν μπορεί να ψάξει το παρελθόν, θέλει το μέλλον. Επενδύει στους φίλους, την  ομάδα των συνομήλικων (δεύτερη αγκαλιά μετά τους γονείς) που θα τον βοηθήσει να ωριμάσει, μοιράζοντας μαζί τους τις διεγέρσεις, τις ανεπάρκειες και τις ενοχές του.

 Υπάρχουν όμως και αυτοί που αναζητούν την επανάληψη μιας πρώιμης εξαρτητικής σχέσης  με τη μητέρα,( μετουσιωμένη σε μια τοξική ουσία). Ασυνείδητα, η ουσία παίρνει ανθρώπινες ιδιότητες, όπως να «προστατεύει» από τα επικίνδυνα εσωτερικά ερεθίσματα, να «μειώνει» το άγχος και το φόβο, να «ενισχύει»  την αυτοπεποίθηση, σαν μια χημική μαμά. Τέτοιες εξαρτητικές   καταστάσεις δεν είναι μόνο ο εθισμός σε διάφορες ψυχοδραστικές ουσίες (νόμιμες ή παράνομες) αλλά και η συνεχής κατανάλωση τηλεοπτικών και διαδικτυακών υποπροϊόντων και η αναζήτηση υποκατάστατων της πραγματικής ζωής στον εικονικό κόσμο.  Στο βάθος ο έφηβος ψάχνει να γεμίσει ένα εσωτερικό κενό και τα διάφορα χημικά και ηλεκτρονικά ψυχότροπα τον παγιδεύουν πιο πολύ, κλείνοντας τον στο σπίτι και  κάνοντας τον  έναν παθητικό ηδονοβλεψία της πραγματικότητας.

Οι εξαρτήσεις είναι ένα διαρκώς μεταλλασσόμενο σύμπτωμα της μεταμοντέρνας εποχής, η οποία προπαγανδίζει με κάθε τρόπο  την παράκαμψη του άλλου και την ένωση με μια ουσία, ή με υποκατάστατα σχέσεων σ’ έναν εικονικό κόσμο. Έτσι η ζωντανή συνάντηση με τους άλλους γίνεται όλο και πιο δύσκολη, ώστε να επιθυμεί κάποιος τελικά την επιστροφή στην ασφάλεια του εικονικού, αυξάνοντας διαρκώς την καθημερινή δόση εξάρτησής του από αυτό. Ο κανόνας επικοινωνίας είναι τα ηλεκτρονικά ανακοινωθέντα στο facebook για το τι έφαγε ο χρήστης το μεσημέρι, που θα πάει το απόγευμα, που θα βρίσκεται το βράδυ και μετά τρέχουν στα γραφεία τους, όπου ο χρόνος - τόσο απαραίτητoς για μια σχέση – επενδύεται στη σιγουριά του «χρόνου προετοιμασίας» ή του «χρόνου προϋπηρεσίας». Άλλοι πάλι είναι έτοιμοι να αυτοκτονήσουν σε μια κάποια «αλήθεια», ιδίως όταν ζουν την  αγωνία ότι μπορεί να μην είναι πλέον απαραίτητοι σ’ αυτή την κοινωνία ούτε καν για να εξαχθεί κέρδος από την εκμετάλλευσή τους. Άλλες φορές η απελπισία πετάγεται έξω άλλοτε με μια σύριγγα στο χέρι και άλλοτε με μια «μολότωφ».

Ιδιαιτέρως οι νέοι, έχουν  ανάγκη να πιστεύουν και κάθε πίστη υποδηλώνει ένα πάθος για το Ιδανικό. Έτσι κάθε διάψευσή της πολλές φορές τη μετατρέπει στο αντίθετό της, ανοίγοντας το δρόμο στην ( αυτό) υποτίμηση και σε (αυτο)τιμωρητικές συμπεριφορές (βουλιμία,  νευρική ανορεξία, τοξικομανία, κατάθλιψη, βανδαλισμός) ή σε διάφορα άλλα είδη (αυτο)καταστροφικών συμπεριφορών, σε ατομικό αλλά και σε συλλογικό επίπεδο. Είναι όλο και πιο πολλοί αυτοί που κλείνονται εθισμένοι στην ηλεκτρονική οθόνη μιας εικονικής ζωής, παρακάμπτοντας φοβισμένοι την πραγματικότητα.

Για να βρούμε όμως τι αξίζουμε πρέπει να εκτεθούμε, να δοκιμαστούμε, να υψώσουμε ένα καταλυτικό «ναι» στα ενδεχόμενα «όχι» της πραγματικότητας. Αλλιώς δεν μαθαίνεις ποτέ αν είσαι αρκετά έξυπνος, ικανός, συνεπής, επινοητικός, κλπ. Γίνομαι όμως ενήλικας, σημαίνει ικανός να επινοώ κατά κάποιο τρόπο τη ζωή μου, να αποφασίζω τι θα πιστεύω. Είναι μια πορεία με προτεραιότητες, η οποία σηματοδοτείται από την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης και του κόστους γι’ αυτά που θέλω. Η κατάκτηση δεξιοτήτων και στόχων είναι το πιο σταθερό υλικό για το χτίσιμο της αυτοεκτίμησης στους νέους. Είναι διαφορετικό από το «κάνω ότι μου καπνίσει» γιατί, όπως  λέει ο μεγάλος ποιητής μας Νίκος Γκάτσος, «όποιος χωρίς ανέμους ανεμίζεται, πάει μια ψηλά, μια χαμηλά, ποτέ δεν πάει σωστά». Είναι αναγκαίο να αναζητήσουμε πάλι τη συγκρότηση σημασιών και νοημάτων, τα οποία εξ’ ορισμού, όπως λέει ο Σενέκας, είναι ικανά να συναρπάσουν τους νεότερους και να τους απαλλάξουν από την «τυραννία του παρόντος».

sxeseis duskolies

Ανέκαθεν αυτό που απειλούσε και απειλεί τις εξουσίες είναι η δυνατότητα των ανθρώπων για πνευματικές (και επιτρέψτε μας την υπέρβαση) ερωτικές σχέσεις. Διότι σε μια τέτοια ατμόσφαιρα -και μάλιστα μόνο σε αυτή – είναι κανείς αρκετά αυτάρκης ώστε να μην αναζητά τα υποκατάστατά τους στη χημική ή ηλεκτρονική «διαμεσολάβηση». Είναι σημαντικό να απολαμβάνουμε και να πλουτίζουμε τη ζωή μας, μη επιτρέποντας σε καμία από τις ηδονές της  να μας εξαντλήσει και να σβήσει την δυνατότητα να απολαμβάνουμε όλες τις άλλες διαστάσεις και ηδονές μιας καλής ζωής.

«Ο άνθρωπος είναι το  Όλον αυτού», είναι αυτό που γίνεται, αυτό που κάνει για να γίνεται και με τον Θεό και με τους άλλους, λέει ο Άγιος Μάξιμος. Με την πίστη, με την οργή και με τον έρωτά του και όχι μόνο με το νου. Δεν είναι μόνο τα «ωραία» και τα «καλά»  συναισθήματα που προσδίδουν βάθος στην ύπαρξή μας, ή μας οδηγούν στην ουσιαστική κατανόηση του εαυτού μας. Είναι και τα συναισθήματα που δεν είναι αποδεκτά, που θα προτιμούσαμε να τα αποφύγουμε, ή τα προβάλλουμε στους άλλους, ως «εχθρικά». Από μια ψυχαναλυτική οπτική, μάλλον σ ’αυτά αναφέρεται το « αγαπάτε τους εχθρούς υμών», το να μπορέσουμε δηλαδή να αποδεχθούμε τις γήινες αντιθέσεις μας, να αγαπήσουμε και τα «ταπεινά» μέρη του εαυτού μας. Η αγάπη έτσι μας ενώνει με τον εαυτό μας και με το απολύτως διαφορετικό από την ύπαρξή μας, αυτό που είναι πέρα από τα όντα.

Η αγάπη για τα παιδιά μας περιλαμβάνει το στοιχείο της ταύτισης μαζί τους, ως κάτι το πολύτιμο˙ γι’ αυτό που είναι τα ίδια, ανεξάρτητα από όποια οφέλη μπορεί να έχουμε, είτε εμείς είτε η κοινωνία γενικότερα. Αυτό εννοούσε ο Καντ όταν έλεγε πως πρέπει να αντιμετωπίζουμε κάθε άνθρωπο ως αυτοσκοπό και όχι ως μέσον για την επίτευξη κάποιου άλλου σκοπού. Τα παιδιά μου είναι για μένα πιο σημαντικά από άλλα επειδή τα αγαπώ. Η αγάπη μου τα κάνει σημαντικά. Αυτοί τους οποίους αγαπάμε αποκτούν αξία για μας ακριβώς επειδή τους αγαπάμε. Η αγάπη μας δεν είναι η αντίδρασή μας στην αξία τους, αλλά δημιουργεί μια αξία την οποία διαφορετικά δεν θα είχαν. Η αγάπη προηγείται. Μια πιο εύθραυστη εκδοχή της αγάπης, που μπορεί όμως να επεκταθεί προς τους άλλους, είναι η συμπόνια για τον συνάνθρωπο.

Ως γονείς, αλλά και ως σημαντικοί ενήλικες και παιδαγωγοί (με την έννοια ότι όλοι «άγωμεν παίδες»), είναι  καθήκον μας να επωμισθούμε την ευθύνη της καθοδήγησης των παιδιών μας. Ως ένας καλός καλλιεργητής, να σπείρουμε αυτό που προσπαθούμε να θερίσουμε, γενόμενοι εμείς το πρότυπο αυτού που επαγγελλόμαστε. Να μάθουμε να τα ακούμε (κοιτάζοντάς τα με τη ματιά της ευχής-προσευχής),να τα υπερασπιζόμαστε  και να τα παρηγορούμε. Να τα μάθουμε επίσης να αγωνίζονται με αρετή, που (όπως ερμηνεύεται στα λατινικά η λέξη «virtus») είναι «η ικανότητα του πολεμιστή να επικρατεί στη μάχη». Να είναι ικανά να δέχονται, όσο και να επιφέρουν, την αλλαγή. Να αθλούνται (εκτός από τα γυμναστήρια) στην αναγκαία διαπραγμάτευση με τους άλλους,  για τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, με σεβασμό των κανόνων. Να μπορούν επίσης να μπαίνουν στη θέση του άλλου, δημιουργώντας δεσμούς σεβασμού και φιλίας μαζί του, καλλιεργώντας τη συμπόνια και την αλληλεγγύη, που γίνονται  βάλσαμο για τους συνανθρώπους που υποφέρουν και ανδρώνει αυτούς που μπορούν να τους στηρίζουν . Σε κάθε περίπτωση, ως ενήλικες πολίτες να είναι από την πλευρά των πιο αδυνάμων (ψυχικά  α-σθενών, «διαφορετικών», απόκληρων και κατατρεγμένων), βοηθώντας τους να μη συνθλιβούν από το βάρος της αδυναμίας τους.

Στη δημοκρατική πολιτεία μας, που  οφείλει να στηρίζει μια τέτοια ηθική, οι θεσμοί  - ανεξάρτητα από το πώς  έχουν εξελιχθεί –  περιμένουν ακόμα την εμψύχωση και την ενσάρκωσή τους από νέους ανθρώπους(κάθε ηλικίας), που αναλαμβάνουν την ευθύνη να  «υλοποιούν» προσωπικά ό,τι συμβολίζουν και με το παράδειγμά τους να εμπνέουν εμπιστοσύνη και πίστη σ’ ένα κοινό ανώτερο καλό. Για ένα τέτοιο έργο η Παιδεία είναι το απαραίτητο εφόδιο και ό,τι  πιο αντιστασιακό στην οποιαδήποτε επιβολή μιας τάξης πραγμάτων. Δεν υπάρχει πιο υπεύθυνη πράξη (και επιτρέψτε μου) πιο πατριωτική σήμερα, από το να κάνει κάποιος ό,τι κάνει, με μεράκι  και πίστη στη γονιμότητα του κόσμου.

Ο Ελληνοδυτικός πολιτισμός μας (όπως τον ονομάζει ο Καστοριάδης), μέσα στον οποίο εξανθρωπίζουμε ο ένας τον άλλο, είναι μια διαδικασία αμφίδρομης προσφοράς για μια καλύτερη ζωή για όλους μας. Στηρίζεται στον ανθρωπισμό, ως μια διαρκή πνευματική παρακαταθήκη της μελέτης των ελληνικών φιλοσοφικών και λογοτεχνικών κειμένων για την ανθρωπότητα - ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πλέον  κεκτημένο -  και στην κληρονομιά των Πατερικών κειμένων της αγάπης και της συμπόνιας για τον άνθρωπο. Η προτροπή στην αγάπη που αναβλύζει με σθένος μέσα από την διδαχή του Αγίου Αυγουστίνου «Αγάπα και κάνε αυτό που θέλεις», ήταν για τον 20ο αιώνα το ερέθισμα σημαντικών στοχασμών για κορυφαίους φιλοσόφους, όπως η  Χάνα Άρεντ και η ψυχαναλύτρια Τζούλια Κρίστεβα.

Ο κόσμος μας μπορεί να βελτιωθεί μόνο  από ανθρώπους με ευέλικτο νου (ίδιον της πνευματικής νεότητας), που απολαμβάνουν να κατανοούν τις θέσεις και την διαφορετικότητα των άλλων και είναι περήφανοι όταν γίνονται οι ίδιοι κατανοητοί, ενώ προάγουν την ενότητα. Ενότητα και διαφορετικότητα λοιπόν  μαζί – ποτέ η μια χωρίς την άλλη – ως μια νοητή γραμμή που ξεκινάει από το Απολλώνιο φως της αρχαιότητος, διασχίζει το «δεύτε λάβετε φως» της Αναστάσεως και φτάνει μέχρι το « άξιον εστί το φως» του Οδυσσέα Ελύτη. Ας ανταμώσουμε, λοιπόν, στην αυθυπέρβαση.

Χάρης Καραμπέτσος
Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
Διδάκτωρ Ιατρικής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου
Επιστημονικός Διευθυντής Κέντρου Πρόληψης Εξαρτήσεων «Αργώ» 
www.karabetsosmd.gr

Η ομιλία αυτή έγινε σε Ημερίδα του Ιδρύματος Νεότητας και Οικογένειας, της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, παρουσία του Σεβασμιότατου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, κ.κ. Ιερωνύμου

User Rating: 0 / 5

Star InactiveStar InactiveStar InactiveStar InactiveStar Inactive

Διάλεξη στο 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αλλεργιολογίας, Αθήνα, 14 - 17/ 4 / 2016

Η ψυχολογική δομή του παιδιού με Ατοπική νόσο και Γυρεοειδή Αλωπεκία.
Μαθαίνοντας  τον ασθενή – Μαθαίνοντας από τον ασθενή 

«Όλο μας το σώμα δεν είναι παρά η ίδια μας η σκέψη, σε ένα σχήμα που μας είναι ορατό»  ¨Ο Γλάρος Ιωνάθαν¨,   Richard Bach

 

 

alopekΟ εγκέφαλος και το δέρμα ( που περιλαμβάνει τα αισθητήρια όργανα) εμβρυολογικά, σχηματίζονται από το εξώδερμα. Μεταξύ των δύο αυτών επιφανειών λαμβάνει χώρα ένα παιχνίδι συναρμογών, όπως πολύ καλά το είχε δει ο Ν. Abraham (1978), που τις κάνει να παίρνουν, η μια σε σχέση με την άλλη, άλλοτε θέση φλοιού και άλλοτε θέση πυρήνα. Ίσως αυτό να αποδίδει η χρησιμοποιούμενη ευρέως στη καθημερινότητα φράση: «μπαίνω στο πετσί κάποιου», που σημασιολογικά δηλώνει ότι ταυτίζομαι μαζί του, μπαίνω στον πυρήνα του.

Το δέρμα ως το φυσικό όριο μας με τον εξωτερικό κόσμο, είναι ένας τηλέγραφος προς αυτόν και ταυτόχρονα ένας καθρέφτης του εσωτερικού μας κόσμου.

Ο Γάλλος ψυχαναλυτής DidierAnzieu εισήγαγε την έννοια του Εγώ- Δέρμα, ένα σχηματισμό τον οποίο χρησιμοποιεί το Εγώ του παιδιού κατά τις πρώιμες φάσεις της ανάπτυξης του. Προσπαθεί να αναπαραστήσει τον εαυτό του ως Εγώ που περιέχει τα ψυχικά περιεχόμενα, αρχίζοντας από την εμπειρία του εξωτερικού ορίου του σώματος του, ως κάτι που εμπεριέχει και ταυτόχρονα διαφοροποιεί. Σύμφωνα με τον Anzieu η σχέση μητέρας – βρέφους διαμεσολαβείται  και σχηματοποιείται  μέσα από το άγγιγμα και τις πρώτες μορφές αισθήσεων, τις οποίες αντιλαμβάνονται και κωδικοποιούν τα αισθητήρια όργανα.

Ας θυμηθούμε ότι κατά τον Άγγλο παιδίατρο-παιδοψυχίατρο και ψυχαναλυτή DWinnicott , η ολοκλήρωση του Εγώ στον χρόνο εξαρτάται από τον τρόπο που η μητέρα «κρατά» (holding), εμπεριέχει και  «χειρίζεται» (handling) το βρέφος της. Για να μπορέσει να αναπτυχθεί το παιδί ως ψυχοσυναισθηματική οντότητα μέσα σε ένα δικό του σώμα, χρειάζεται μια «επαρκώς καλή» μητέρα ικανή να παρέχει το σώμα της και το συναίσθημά της για να δώσει μορφή και λόγια στις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Αργότερα το παιδί ταυτιζόμενο με αυτή τη μητρική λειτουργία θα είναι ικανό να εκφράζει την αγάπη αλλά και την οργή (ως ένα επιθυμούν υποκείμενο), στην αναγκαία πορεία του προς την αυτονομία.Η μη κατάλληλη και επαρκής απόκριση και ικανοποίηση των σωματικών αναγκών του βρέφους από τη μητέρα, αυξάνει τις πιθανότητες να εκδηλωθούν αργότερα συναισθηματικές δυσκολίες, οι οποίες σχετίζονται με το δέρμα και τηλειτουργία του κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής. Η μητέρα χρησιμεύει επίσης για το βρέφος ως πρωταρχικό αλεξιδιεγερτικό  σύστημα ενάντια στις επιθέσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος.

Το παιδί αισθάνεται καλά όταν κατανοούν την ανάγκη που νοιώθει  να κατανοούν τις ανάγκες του.

 

Η Διδακτορική  διατριβή  μου που εκπονήθηκε στην Ιατρική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, με τίτλο «Παιδικές δερματοπάθειες ως σύμπτωμα της ψυχικής δομής του παιδιού και της οικογένειας του», είχε ως κύριες ερευνητικές υποθέσεις τις εξής:

  • Η εμφάνιση της Ατοπικής Δερματίτιδας (ΑΔ) και Γυρεοειδούς Αλωπεκίας(ΓΑ) στα παιδιά σχετίζεται με την ύπαρξη συναισθηματικών και συμπεριφορικών προβλημάτων σε αυτά
  • Η εμφάνιση της ΑΔ και της ΓΑ σχετίζεται με την ύπαρξη ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων σε κάποιον από τους γονείς του παιδιού
  • Τα παιδιά που πάσχουν από ΑΔ ή ΓΑ είχαν στο ιστορικό τους περισσότερα ψυχοκοινωνικά προβλήματα σε σχέση με την ομάδα ελέγχου «υγιών μαρτύρων»

Κάποια βιβλιογραφικά δεδομένα:

  • Οι ατοπικές διαταραχές στο σύνολο τους, φαίνεται ότι προκαλούν μεγαλύτερη επιβάρυνση από όλα τα χρόνια παιδικά νοσήματα ( Emersonetal
  • Οι εξάρσεις της ΑΔ και το επίμονο έκζεμα συνδέονται με δυσλειτουργικές σχέσεις στην οικογένεια και δυσκολίες στη σχέση γονιού – παιδιού (Βalkrishnanetal, 2003)

Αποτελέσματα - Συμπεράσματα

  • Υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ της ύπαρξης ψυχοκοινωνικών προβλημάτων  τόσο σε κάποιον γονέα όσο και στο παιδί και την εμφάνιση ορισμένων Δερματικών παθήσεων (ΑΔ και ΓΑ)στην παιδική ηλικία
  • Τα παιδιά με ΑΔ ή ΓΑ είχαν, από το ιστορικό τους, αυξημένα   συμπτώματα ψυχολογικής δυσκολίας σε σχέση με τα υγιή παιδιά (ομάδα ελέγχου)
  • Οι γονείς των παιδιών αυτών εμφάνιζαν αυξημένο άγχος, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες σε σχέση με τους γονείς των παιδιών της ομάδας ελέγχου. Το εύρημα αυτό συμφωνεί και ενισχύεται από τις κλινικές συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν ξεχωριστά με τους γονείς και τα παιδιά
  • Οι επικρατούσες ψυχολογικές δομές στα παιδιά με ΑΔ ή ΓΑ, αλλά και σε κάποιον τουλάχιστον από τους γονείς, ήταν κυρίως δυο ειδών:

v  Δυσκολία έκφρασης της οργής και χρόνια ενδοβολή της, συνοδευόμενη από διάφορα σωματικά συμπτώματα, αυτομομφή, φόβο της αυτονομίας και εξαρτητικότητα, που είναι χαρακτηριστικά της Καταθλιπτικής δομής προσωπικότητας ή Διαταραχής

v  Μεγάλη ανάγκη ελέγχου του περιβάλλοντος και συσσωρευμένη οργή από τις παραμικρές ματαιώσεις της,( που δεν  επιτρέπεται να λεκτικοποιηθεί), όπως επίσης υπερπροστασία, αμφιθυμία, τελειομανία, δυσκολία δημιουργίας σχέσεων και φόβος της αλλαγής, που είναι χαρακτηριστικά της Ψυχαναγκαστικής δομής προσωπικότητας ή Διαταραχής

  • Τα ευρήματα μας συνηγορούν στο ότι η ΑΔ και η ΓΑ του παιδιού είναι σύμπτωμα της οικογένειας του παιδιού

Η παρούσα ερευνητική εργασία παρέχει δεδομένα τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους επαγγελματίες που έρχονται σε καθημερινή επαφή με αυτόν τον πληθυσμό, όπως παιδίατροι, δερματολόγοι και αλλεργιολόγοι, σε ένα πνεύμα συνεργασίας και θεραπευτικής συμμαχίας με τους παιδοψυχίατρους αλλά και τους γονείς. Η θεραπευτική διαδικασία είναι μακροχρόνια και πολυπαραγοντική, δεδομένης της δυσκολίας του παιδιού αλλά και των γονέων κυρίως, να δουν και να δεχθούν μια σύνδεση του αντικειμενικού ευρήματος, όπως η Δερματοπάθεια, με μη αντικειμενικές και ορατές παραμέτρους, όπως συναισθήματα και ψυχικές συγκρούσεις. Για το καλό των ασθενών μας η πρόληψη και η θεραπεία των δερματικών - αλλεργικών ασθενειών θα πρέπει  να βασίζεται σε πρότυπα, ολοκληρωμένα προγράμματα διεπιστημονικής συνεργασίας

 

 

Χάρης Καραμπέτσος
Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
Διδάκτωρ Ιατρικής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου
Επιστημονικός Υπεύθυνος Κέντρου Πρόληψης και Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας  «Αργώ»,
Παπάγου-Χολαργού, Αγίας Παρασκευής - ΟΚΑΝΑ

Διάβάστε για πιο ολοκληρωμένη γνώση και το:

Η ΨΥΧΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΔΕΡΜΑΤΟΠΑΘΕΙΕΣ
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ

 

 

 

User Rating: 0 / 5

Star InactiveStar InactiveStar InactiveStar InactiveStar Inactive

Η ψυχική διάσταση στις παιδικές δερματοπάθειες

dermt

Η ψυχοσωματική οπτική   συνδέει  το συναισθηματικό κόσμο με  το σωματικό σύμπτωμα, θεωρώντας  τον άνθρωπο ως ένα ενιαίο σύνολο, όπου αυτό που δεν μπορεί να εκφραστεί με το στόμα, εκφράζεται με το σώμα. Σε αυτό το πλαίσιο, το δέρμα, ως το φυσικό όριό μας με τον εξωτερικό κόσμο, είναι ένας τηλέγραφος προς αυτόν και ένας καθρέπτης του εσωτερικού μας κόσμου. 

            Οι δερματοπάθειες του παιδιού και του εφήβου είναι ένα σημαντικό πεδίο που  χρειάζεται τη συνεργασία του παιδίατρου ή  δερματολόγου  με τον παιδοψυχίατρο, για  να κατανοηθεί τι μας επικοινωνεί το δέρμα  για τις βουβές εσωτερικές συγκρούσεις του ασθενή.   Οι ψυχοσωματικοί αυτοί ασθενείς, που  δεν έχουν επίγνωση του άγχους τους, δεν μπορούν  να επεξεργασθούν την οργή τους και   την εκφράζουν με συμπτώματα στο δέρμα τους,  στην βάση πολλές φορές μίας ατομικής προδιάθεσης.  

           Για να μπορέσει να αναπτυχθεί ένα  παιδί, ως ψυχοσυναισθηματική οντότητα μέσα σ’ ένα δικό του σώμα, χρειάζεται μια «επαρκώς καλή» μητέρα, ικανή να δώσει λόγια και μορφή στις σκέψεις και τα συναισθηματικά του. Είναι αυτή  που     του επιτρέπει να εκφράζει την αγάπη αλλά και την οργή προς το περιβάλλον του. και στη συνέχεια, ταυτιζόμενο  με  τη λειτουργία της μητέρας   να επεξεργάζεται τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, απαρτιωμένα  σ’ ένα σώμα που αισθάνεται δικό του. Αλλιώς οι δυσάρεστες αισθήσεις και σκέψεις, μη μπορώντας να επεξεργασθούν, εκφορτίζονται σε σωματικά συμπτώματα και ιδίως στο δέρμα ως εξωτερικό  σύνορο του σώματος.        Υπάρχει δηλαδή ένα έλλειμμα στην ικανότητα έκφρασης των συναισθημάτων, ιδίως των αρνητικών,  τα οποία εγκλωβίζονται στο δέρμα    ενός υπερπροστατευμένου και ακυρωμένου παιδιού, που  εμποδίστηκε  να αποκτήσει δεξιότητες  ώστε να μπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί και να ωριμάσει συναισθηματικά, εκφράζοντας  την οργή και την επιθυμία του.

Θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε με αυτόν τον τρόπο και  τα διάφορα άλλα συμπτώματα που παρουσιάζει  το παιδί, όπως:

  1. Να είναι πολύ εξαρτητικό  και πολύ υποχωρητικό στο σχολείο ενώ αντιθέτως να γίνεται πολύ πεισματικά  αντιδραστικό στο σπίτι.

      Να φροντίζει να φαίνεται προς τα έξω «πάρα πολύ καλό παιδί», θυσιάζοντας    

     τις ενστικτώδεις επιθυμίες του, για να μη χάσει τον ενδιαφέρον     

     και την αγάπη   των άλλων, ιδίως των σημαντικών  για αυτό ανθρώπων του  

     περιβάλλοντός  του.

2                Άλλες φορές να στρέφει την οργή ενάντια στον εαυτό του, με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως αυτοτραυματισμοί, τριχοτιλλομανία, ονυχοφαγία  κ.τ.λ.

3         Να παρουσιάζει  μια αγχώδη και άκαμπτη ενασχόληση με τα μαθήματα και μια  αψεγάδιαστη τελειότητα σ΄ αυτά,  σε μια προσπάθεια να ελέγξει την κατά τα άλλα δύσκολη σχολική καθημερινότητα,  όπου δυσκολεύεται  στις διαπροσωπικές σχέσεις και στην  έκφραση των αρνητικών κυρίως συναισθημάτων.

4        Μια χαρακτηριστική μη αντιστοιχία με τα τυπικά χαρακτηριστικά της ηλικίας του (όπως το να είναι «πολύ μπροστά» ή  να παλινδρομεί σε συμπεριφορές πολύ πρωτύτερες) στον τρόπο που τρώει, κοιμάται, ντύνεται ή πλένεται: π.χ. άρνηση να φάει ή αναζήτηση αποκλειστικά μόνο λίγων φαγητών , φόβος ότι θα κάνει εμετό,  φόβος να κοιμηθεί μόνο του.

5         Η αίσθηση ότι είναι «υπό πίεση», σε μια διαρκή  κατάσταση στρες. Το στρες μπορεί επίσης  να προέρχεται  και από την ανάγκη του να νικάει πάντα, θεωρώντας οποιαδήποτε αποτυχία ανεπανόρθωτο πλήγμα στην εικόνα και την πολύ ευάλωτη  αυτοεκτίμησή του.

Πρέπει να ανατρέχουμε σε σημαντικά γεγονότα στρες για το παιδί έως και 6 μήνες πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων της δερματοπάθειας. Είναι εύλογο ότι  είναι στρες ο ερχομός ενός αλλού παιδιού στην οικογένεια,  ο χωρισμός των γονέων, αλλά και μια μετακόμιση, ή απώλεια των φίλων, ο αποχωρισμός από ένα αγαπητό πρόσωπο, η απώλεια της εργασίας ενός γονέα  η πίεση  για τις σχολικές επιδόσεις κλπ.

 Πολλές φορές το παιδί φιλτράρει κάποιο γεγονός που δεν αντέχει η οικογένεια του να συζητήσει, που τους κάνει να  «βγαίνουν από τα ρούχα τους» και το παιδί  απαντά με ένα αντίστοιχο σύμπτωμα «βγαίνοντας»  από το δέρμα του, Δηλαδή, η  ανεπεξέργαστη οικογενειακή οργή το διαπερνά αμεταβόλιστη και «ξεχειλίζει στο δέρμα του».

           Η θεραπευτική διαδικασία  είναι μακροχρόνια και πολυπαραγοντική,  δεδομένης της δυσκολίας του παιδιού, αλλά και των γονέων του,   να δεχθούν μια σύνδεση του αντικειμενικού ευρήματος (π.χ ατοπική δερματίτιδα, γυροειδή αλωπεκία), με μη αντικειμενικούς και  ορατούς παραμέτρους, όπως τα συναισθήματα  και  οι ψυχικές συγκρούσεις.

Παρά πολύ συχνά και οι ίδιοι οι γονείς παρουσιάζουν  μια αντίστοιχη  ψυχολογική δομή  μ΄ αυτή του μικρού ασθενή. Συνήθως  ένας από τους γονείς, έχει μεγάλη ανάγκη  να ελέγχει γενικά  και αυτό δημιουργεί πολύ οργή στο παιδί τους τουλάχιστον.

 Η διασύνδεση   μεταξύ παιδιάτρου ή δερματολόγου και παιδοψυχίατρου επιτρέπει στο μικρό δερματολογικό  ασθενή  να φροντίζεται για την ασθένεια του, ενώ ταυτόχρονα του δίνει την δυνατότητα  να κατανοεί και να επιλύει τις ψυχικές του συγκρούσεις  που καθρεπτίζονται σε αυτή, με αποτέλεσμα τη θεαματική συνολική  βελτίωση της   υγείας του. Σε αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητη  η  θεραπευτική συμμαχία και των γονέων με τον ειδικό γιατρό,  σύμβουλο για τις δυσκολίες στην  επικοινωνία του ζευγαριού και της οικογένειας .

Οι γονείς που έχουν βοηθηθεί, βοηθούν καλύτερα  και το παιδί τους να ωριμάζει συναισθηματικά και να αναλαμβάνει  ενεργητικά την ευθύνη να λέει ναι και κυρίως όχι με το στόμα του, αντί να υποφέρει μέσα στο σώμα του.

 

Χάρης Καραμπέτσος
Ψυχίατρος   παιδιών και εφήβων
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου

Ψυχοδυναμική Συμβουλευτική στην Οικογένεια
Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία | Ενήλικας - Παιδί
Ψυχοδερματολογία

 

Δημοσιεύτηκε στο «ΠΑΙΔΙ, ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΦΗ» , Τεύχος 46,  Νοέμβριος 2008.

 

Διάβάστε για πιο ολοκληρωμένη γνώση και το: 

Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΤΟΠΙΚΗ ΝΟΣΟ ΚΑΙ ΓΥΡΕΟΕΙΔΗ ΑΛΩΠΕΚΙΑ
Μαθαίνοντας τον ασθενή – Μαθαίνοντας από τον ασθενή
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ

 

User Rating: 0 / 5

Star InactiveStar InactiveStar InactiveStar InactiveStar Inactive

Εξαρτήσεις & ψυχοκοινωνικοί εθισμοί στην εποχή μας

exartiseis

Για να κατανοήσουμε την εξαρτητική συμπεριφορά θα πρέπει να τη δούμε σαν μια έκφραση ενός ευρύτερου προβλήματος, στο οποίο ίσως να συμμετέχουμε και οι ίδιοι. Η δραματοποίηση ιδιαίτερα των «απαγορευμένων εξαρτήσεων» και η απομόνωση τους σαν αποκλειστικό φαινόμενο της εποχής μας και ιδιαίτερα της νέας γενιάς, δεν μας απαλλάσσει από το καθήκον να αναζητήσουμε τις δικές μας εξαρτήσεις, τα δικά μας «αντικείμενα» εξάρτησης. Τέτοια μπορεί να είναι τόσο μια απαγορευμένη ψυχοδραστική ουσία, ή μια νόμιμη, όπως αλκοόλ, υπερβολικό φαγητό, ηρεμιστικά, τα ευκόλως συνταγογραφούμενα αγχολυτικά & άλλα «ιατρικά» σκευάσματα. Είναι όμως και εθιστικές καταστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε αλλοτρίωση, όπως ο τζόγος (νόμιμος ή παράνομος) και η παθολογική χρήση του διαδικτύου, πέρα από τα όρια της ιδιοφυούς προσφοράς του.

Η εξαρτημένη συμπεριφορά διαφέρει από τις καθημερινές συνηθισμένες «παρεκκλίσεις» μας στην  ένταση, την συχνότητα, την αδυναμία ελέγχου  και την ιδιαίτερη σημασία που αποκτά αυτή για την επισφαλή ισορροπία του ατόμου.

Εξαρτητική  προδιάθεση και ουσίες

thumbnail1Η εξαρτητική δομή της προσωπικότητας διαμορφώνεται κατά την πρώιμη φάση της εξέλιξης του βρέφους, την στοματική, στη σχέση με το πρωταρχικό αντικείμενο αγάπης. Η σχέση αυτή με το μητρικό αντικείμενο γίνεται πρότυπο όλων των μετέπειτα  σχέσεων με τ’ αντικείμενα που θα το αντικαταστήσουν στην εξέλιξη της ζωής του παιδιού. Εδώ το υποκείμενο παρεμποδίστηκε ή δεν μπόρεσε να αποχωριστεί από τη μητέρα, να διαφοροποιηθεί και να εσωτερικεύσει  την μητρική και πατρική λειτουργία, αναπτύσσοντας στη συνέχεια τις δικές του ικανότητες (Παπαγεωργίου Ε, Αθήνα 1990). Βρίσκεται σε μία διαρκή άμεση εξάρτηση από το περιβάλλον - μητρικό αντικείμενο – σαν βρέφος που αναζητά υποκατάστατα στην θαυματουργή  ουσία, την παντοδύναμη οθόνη, την μαγική ζαριά κλπ.

Αναπτύσσεται τότε μια σύνδεση που χαρακτηρίζεται τόσο από συναισθήματα ανάγκης ενός ιδεώδους στήθους που απαντά σε όλα τα ερεθίσματα , όσο και από συναισθήματα απειλής από αυτό και ανάγκης ελέγχου του.

Είναι σαν μια μανιακή άμυνα για να μην αναγνωρίσει και αποδεχθεί την έλλειψη του. Δυσκολεύεται να απαγκιστρωθεί από το «πράγμα» που θα ικανοποιήσει άμεσα την ανάγκη του, που πιστεύει ότι μπορεί αυτή τη φορά να το ελέγξει και να εκπληρώνει κάθε ενόρμηση του όποτε θέλει, χωρίς την πολυπλοκότητα μιας διανθρώπινης σχέσης.

Το εξαρτητικό άτομο προσπαθεί έτσι να ενσωματώσει από το περιβάλλον αυτό που δεν μπόρεσε να ενδοβάλει, την λειτουργία του πρωταρχικού μητρικού αντικειμένου, ως καλό και προστατευτικό ακόμα και όταν δεν είναι παρόν. Έχουμε έτσι μια μεταφορά κατά την οποία το ενδοψυχικό πρόβλημα μεταφέρεται στη σχέση με το περιβάλλον σε μια προσπάθεια μείωσης, αυτοθεραπείας θα λέγαμε, εντονότατων ενδοψυχικών συγκρούσεων που απειλούν την ύπαρξη του εξαρτημένου (Angieu D, L’ Io pelle, Roma 1995). Καταργώντας τη σχέση και τα όρια ενισχύεται η ναρκισσιστική φαντασίωση της παιδικής παντοδυναμίας , η επιθυμία του «εγώ μπορώ ότι εσείς δεν μπορείτε».

Εφηβεία και εξαρτητικότητα

Η σχέση με το διαδίκτυο, όπως  με τις ψυχοδραστικές ουσίες, έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά που βρίσκονται στο κέντρο του ενδιαφέροντος της εφηβείας. Κατ’ αρχάς αποτελεί μια «κλειδαρότρυπα» στα μυστικά του κόσμου των ενηλίκων και δημιουργεί έλξη, όπως για την εφηβική φαντασία το τι συμβαίνει στο γονεϊκό δωμάτιο, πίσω από την κλειδαρότρυπα. Επίσης ενισχύει τη ναρκισσιστική φαντασίωση της παιδικής παντοδυναμίας, σε μια φάση της ζωής που πρέπει αυτή να εγκαταλειφθεί για να μπορέσει ο έφηβος να   αποεξιδανικεύσει τον εαυτό του. Ικανοποιεί όμως και την ανάγκη εξάρτησης του εφήβου, την οποία από τη μία πολεμά στη σχέση με τους  γονείς του και από την άλλη υποσυνείδητα την υποκαθιστά στην σχέση με την ουσία ή το διαδίκτυο. Επιπλέον  γίνεται ο συνθετικός κρίκος για την ένταξη του σε μια ομάδα συνομηλίκων, πολλές φορές  για πρώτη φορά, με τους οποίους έχει κοινά χαρακτηριστικά, μιλούν την ίδια γλώσσα, έχουν εύκολη πρόσβαση στο μέσον και προσδοκία άμεσης ικανοποίησης.

Εθισμός στο διαδίκτυο

keybΤο διαδίκτυο είναι όντως η μεγάλη ηλεκτρονική φυγή στο σύμπαν, το ελεύθερο ταξίδι προς όποιο σημείο του ορίζοντα, η αδέσμευτη συνάντηση και επικοινωνία με οποιονδήποτε άνθρωπο, η απεριόριστη ανταλλαγή σκέψεων, ιδεών, πληροφοριών και γνώσεων. Φαίνεται σαν να πραγματοποιεί, με καθυστέρηση δεκαετιών,  τα οράματα αυτά της γενιάς των Doors. Είναι επίσης συνδεδεμένο με τα downloads, το κατέβασμα δηλαδή προγραμμάτων, αρχείων και παιχνιδιών, τα chat rooms, τις γνωριμίες, την ψυχαγωγία. Ανάμεσα σε αυτά συνειρμικά στο μυαλό των παιδιών έρχονται και λέξεις όπως πορνογραφία κλπ. Είναι εύλογο ότι ο παροξυσμός του ποσοτικού παράγει όλο και πιο πολύ το ομοίωμα, το σκουπίδι, στο διαδίκτυο. Πώς όμως διαχειρίζεται το παιδί και αργότερα ο έφηβος αυτές τις όχι πάντοτε αφομοιώσιμες υπερπληροφοριακές εικόνες σε σχέση με την ανάπτυξη της δικής του αυτό – εικόνας και την συγκρότηση της ταυτότητας του;

Όπως συμβαίνει με κάθε νέο και καινοτόμο προϊόν, εκτός από τα θετικά χαρακτηριστικά του επιβάλλεται να επισημαίνονται και οι πιθανές αρνητικές του παρενέργειες, μία από τις οποίες είναι η «κομπιουτεροεξάρηση». Αναφέρομαι στις περιπτώσεις εκείνες των παιδιών και εφήβων που «σερφάρουν» ατέλειωτες ώρες στο διαδίκτυο μοναχικά, ή έχοντας υποκαταστήσει κάθε άμεση διαπροσωπική επικοινωνία με τη, μέσω οθόνης, ηλεκτρονική ομαδική ή διμερή συνάντηση και επαφή.

Μπροστά στην υπερφόρτωση από δύσκολα διαχειριζόμενες πληροφορίες και τους πολλαπλούς δυνητικούς ρόλους, επιλογές και προσανατολισμούς, οι έφηβοι αναζητούν όλο και περισσότερο την ανακούφιση σε εικονικές και ανώνυμες ασφαλείς αλληλεπιδράσεις στα chat rooms του διαδικτύου. Η συνεχώς αυξανόμενη χρήση τους δείχνει τη μεγάλη αδυναμία στις φυλικές και διαφυλικές επιλογές του σημερινού εφήβου (Ντάβου Μπ., 2003).

Σε αυτόν τον εικονικό χώρο, όπου έχει ακυρωθεί η φυσική παρουσία και η σωματική γλώσσα, εκφορτίζονται πρόσκαιρα και ανώδυνα οι επιθυμίες, χωρίς να εκτονώνονται. Έτσι το διαδίκτυο εξελίσσεται σε μια ολοένα πιο πολυπληθή εικονική παγκόσμια περατζάδα , αντικαθιστώντας τη «βόλτα» στην πλατεία (Ντάβου Μπ., 2003). Έφηβοι και νέοι, έχοντας αφήσει το φυσικό τους σώμα πίσω, στον πραγματικό χώρο, υπερβαίνουν τα όρια και τους περιορισμούς του – συμπεριλαμβανομένου και του βιολογικού φύλλου – (Dietrich, 1997) και πειραματίζονται με διαφορετικές ταυτότητες και προσωπικότητες, ενώ ταυτόχρονα καθηλώνονται σε εικονικές σχέσεις.

Όταν κάποτε συναντηθούν ζωντανά, καθώς η πραγματικότητα ματαιώνει την φαντασίωση, ο χρήστης επιστρέφει στην ασφάλεια του εικονικού. Εγκλωβίζεται συχνά σε μια περιπλάνηση χωρίς ελπίδα εξόδου και επανένταξη στην κοινωνία, αυξάνοντας διαρκώς την καθημερινή δόση διαδικτυακής εξάρτησης.

Η εφηβεία είναι μία περίοδος πολύ ευάλωτη στις εξαρτήσεις. Με αυτόν τον τρόπο ανακόπτεται η δύσκολη αλλά αναγκαία εμπειρία της βαθμιαίας προσωπικής εξέλιξης μέσα από τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις, για την αναζήτηση της ταυτότητας και της ικανότητας. Η παθολογική χρήση του διαδικτύου είναι ανταγωνιστική ως προς μια φυσιολογική συμπεριφορά του εφήβου και συνυπάρχει  πολύ συχνά με διαταραχές όπως κατάθλιψη, ψυχαναγκαστική δομή  και αισθήματα μοναξιάς και αποξένωσης, που συνθέτουν το σύνδρομο της εξάρτησης (Kraut et al, 1998). Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ισπανία ( Universidad National de Education a Distancia, Algeciras and Universidad de Malaga), με ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιείται από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και για τη διάγνωση της εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες ή για την παθολογική χαρτοπαιξία, προκύπτει ότι  ποσοστό, περίπου 10% των παιδιών  πληρούσαν τα κριτήρια εξάρτησης. Εμφάνιζαν μάλιστα στερητικά συμπτώματα τα οποία εξαφανίζονταν μέσω της έστω και μικρής «χρήσης» του διαδικτύου.

Εξαρτητική προσωπικότητα και τζόγος

Όσον αφορά την εξάρτηση από τον τζόγο, ο τζογαδόρος βιώνει μια βαθιά αγωνία στην αναμέτρηση με την τύχη ταυτόχρονα με μια βαθιά διέγερση, που προέρχεται από την ασυνείδητη επιθυμία του η εύνοια της τύχης να είναι επιτέλους μια σαφής αναγνώριση της εξαιρετικότητας και της μοναδικότητας της ύπαρξης του. Αναζητεί,  μέσα σε ένα πλαίσιο μυστικιστικής ένωσης αλλά και επιθυμίας ελέγχου, σημάδια και ερμηνείες μιας μαγικής μοίρας που τον οδηγεί να κάνει αυτό που  δεν μπορούν οι άλλοι, φαντασιακά δηλαδή την παιδική παντοδυναμία.

Προσπαθεί να πάρει απ’ όπου μπορεί αυτό που δεν μπόρεσε να κρατήσει και να ενδοβάλει μέσα στη σχέση με το πρωταρχικό μητρικό αντικείμενο, την ασφάλεια και την εμπιστοσύνη στην βαθμιαία εξέλιξη της ζωής του. Έτσι χάνεται στην ατέλειωτη αναζήτηση της άμεσης και θαυματουργής λύσης – πρέπει και να ρεφάρει για τα χαμένα - όπως ήταν το μυθικό «κιούπι με τις λίρες»  στους λαϊκούς μύθους  και στα παραμύθια , ως σαφή ανταμοιβή από μια μαγική μοίρα.

Η άμεση ικανοποίηση η κρίση και η απορρύθμιση της κοινωνίας

Στη σύγχρονη κοινωνία του καθοδηγούμενου καταναλωτισμού οι νέοι είναι πολύ ευάλωτοι στο διάχυτο πνεύμα της ανομίας και της άμεσης ικανοποίησης. Τα παιδιά έπαψαν να μαθαίνουν στα σχολεία τι σημαίνει μάθηση και το ίδιο το σύστημα τα ωθεί στη μάχη στο πεδίο της αποστήθισης. Ενημέρωση και βιντεοπαιχνίδι συγκροτούν το ίδιο μέτωπο στη μάχη υπέρ της αποστήθισης.  Η πλειονότητα των μαθητών μας,  από το Δημοτικό έως το τέλος του Λυκείου είναι πλήρως εξαρτημένοι από τη βοήθεια κάποιου για να διεκπεραιώνουν τη σχολική τους εργασία. Η πανδημία των φροντιστηρίων κατ’ οίκον  έχει γίνει πια απαράβατο  ψυχοκοινωνικό καθήκον για τους γονείς. Αυτή η αυξανόμενη εξάρτηση από τις μαθησιακές πατερίτσες προδιαθέτει στην αναζήτηση εύκολων και άμεσων λύσεων μετά, παρακάμπτοντας την «Σκέψη», που μας ζητούσαν κάποτε στο δημοτικό, με την οποία φτάνει κανείς στο πόρισμα. Οδηγοί – μύστες τώρα στο χώρο της γνώσης είναι τα «ποντίκια», οι πάλαι ποτέ χειρότεροι εχθροί των βιβλιοθηκών, εκπαιδεύοντας το βλέμμα των εφήβων να σκανάρει (= σαρώνει, σκουπίζει) την οθόνη, αλλά και τον κόσμο συνολικά γρήγορα και επιφανειακά: «Ψεκάστε -  σκουπίστε – τελειώσατε».

Υπάρχει σήμερα μία διάχυτη τάση προς την υπερβολή , το ξεπέρασμα των καλύτερων επιδόσεων, την αναζήτηση της εύκολης πληροφόρησης αντί της γνώσης. Ο κόσμος μας μετακινείται σταθερά από τα σύμβολα προς τις ψευδαισθήσεις, από το Συμβολικό στο Φαντασιακό. Την κρίση των θεσμών, ως συμβολικού πατέρα, ακολουθεί η εξαφάνιση του πατέρα ως τοποτηρητή του συναισθηματικού Λόγου, ο οποίος να εγγυάται τις υγιείς αρνήσεις του εφήβου.

Το πνεύμα που διέπει την κοινωνία, την παιδεία, τον αθλητισμό, το παραλήρημα των Μ.Μ.Ε., τις εφαρμογές της βιολογίας, τον πόλεμο, την ανάπτυξη και την  οικονομία είναι  η απορύθμιση και η θραύση των ορίων. Η σημερινή οικονομική κρίση, ως ένα αποτέλεσμα του εθισμού στο υπερβολικό κέρδος και της εξάρτησης από τα «τοξικά» ομόλογα και την ανομολόγητη διαπλοκή, είναι κρίση της κοινωνίας, της κουλτούρας  και του πολιτισμού μας.

Όταν ο «ντοπαρισμένος» σε όλα τα πεδία πρωταθλητισμός και η άμεση επιτυχία – ικανοποίηση είναι το κυρίαρχο μοντέλο ιεράρχησης των αξιών, το χημικό, πληροφοριακό ή μεταφορικό «ντοπάρισμα» είναι η άνευ όρων παράδοση στη λογική της αέναης αύξησης της δόσης εις βάρος του όλο και πιο μόνου λήπτη. Ας σημειώσουμε εδώ την προφητική σκέψη του Mc Luhan πως κάθε νέο τεχνολογικό μέσο ακρωτηριάζει και νεκρώνει το φυσικό όργανο που αντικαθιστά. Η πρέζα, ο τζόγος, η αλλοτριωτική ηλεκτρονική διαμεσολάβηση είναι η δελεαστική παροχή ενός τρόπου ώστε να μείνει ο καθένας μόνος του. Ανέκαθεν αυτό που απειλούσε και απειλεί τις εξουσίες είναι η δυνατότητα των ανθρώπων για πνευματικές και (επιτρέψτε μου την υπέρβαση) ερωτικές σχέσεις. Διότι σε μια τέτοια ατμόσφαιρα (και μάλιστα μόνο σε αυτή)  είναι κανείς αρκετά αυτάρκης ώστε να μην αναζητά τα υποκατάστατα στη χημική ή ηλεκτρονική «διαμεσολάβηση».

Χρειάζονται ριζικές αλλαγές στον τρόπο κατανόησης του κόσμου, εντός και γύρω μας, ώστε να μπορούμε να μαθαίνουμε από τις αδυναμίες μας και να χαιρόμαστε τη ζωή μας, σε ένα περιβάλλον πραγματικής ανθρώπινης ανταπόκρισης.

Όπως σοφά λέει και ποιητής : "το πουλί που δεν σπάει το τσόφλι του δεν είναι πουλί. Τα εν δυνάμει δεν μετράνε. Το έργο πραγματοποιείται με τη ρήξη του κελύφους και συνυπάρχει στην προσπάθεια να σπάσει κανείς το δικό του και το ευρύτερο κέλυφος.

Παρουσίαση της επιστημονικής εργασίας
εις το 6ο Πανελλήνιο Παιδοψυχιατρικό Συνέδριο, Αθήνα - Ζάπειο
Μάϊος 2009 

User Rating: 0 / 5

Star InactiveStar InactiveStar InactiveStar InactiveStar Inactive

Η επιθυμία της γνώσης και τα εμπόδια στη σχολική επιτυχία

epithimia.gnwsis

«Λάμπει μέσα μου αυτό που δεν γνωρίζω μα ωστόσο λάμπει»
Οδυσσέας Ελύτης

Το σύμπτωμα ακύρωσης που μας ακυρώνει

Το ερώτημα για ένα ψυχοθεραπευτή, ψυχαναλυτικής κατεύθυνσης, μπροστά σ’ ένα παιδί με συμπτώματα στην μάθηση – την γραφή, την ανάγνωση ή την αριθμητική – είναι:  πιο είναι πραγματικά αυτό το παιδί για να υποφέρει μ’ αυτό τον τρόπο;  Παρουσιάζει ένα «μπλοκάρισμα», αλλά τα συμπτώματά του έχουν κάποιο κρυφό νόημα που ακόμα δεν γνωρίζουμε και πρέπει να ξεδιαλύνουμε μαζί.  Το αίτημά του είναι :  «εξήγησέ μου, μάθε μου, βοήθησέ με».  Ταυτόχρονα σε ασυνείδητο επίπεδο λέει :  «Όσο και να μου εξηγείτε, βλέπετε ότι δεν καταλαβαίνω τίποτα».

Σκέπτομαι την αποθάρρυνση, τον θυμό ή την απόρριψη ενίοτε, που νιώθουν οι γονείς, ή άλλου είδους ειδικοί, μπροστά σ’ αυτό το τείχος απουσίας κατανόησης.   Αγνοώντας το ασυνείδητο αίτημα του παιδιού, νιώθουν μερικές φορές ότι συνειδητά τους ακυρώνει γιατί αρνείται να μάθει ή ότι το κάνει επίτηδες για να τους στεναχωρήσει.  Αυτό το παιδί όμως, πιο πολύ από ειδική επανεκπαίδευση, χρειάζεται να μπορέσει να μιλήσει με έναν ψυχοθεραπευτή για τον εαυτό του, για όσα το  απασχολούν  έτσι ώστε να το εμποδίζουν να σκεφτεί και να καταλάβει την αριθμητική, την γραμματική και άλλα που διδάσκεται στο σχολείο.

Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις για να απαντήσουμε το ερώτημα ποιος φταίει για την σχολική αποτυχία :  Η κοινωνία, η οικογένεια, το παιδαγωγικό σύστημα;  Μπορούμε να πούμε ότι η σχολική αποτυχία οφείλεται σε συνδυασμό πολλών παραγόντων, που εμπλέκονται και επιδρούν ο ένας στον άλλον ενισχυτικά.

Λογική και ενορμήσεις

Η ψυχαναλυτική προσέγγιση είναι ένας τρόπος για να ανακαλύψουμε το παιδί που κρύβεται πίσω από τον μαθητή.  Βλέπουμε την δυσκολία του ως σύμπτωμα μιας πιο βαθιάς εμπλοκής, όπως είναι ο πυρετός για έναν άρρωστο.  Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το σύμπτωμα είναι το κατεξοχήν δείγμα της διαίρεσης του υποκειμένου.  Από την μια μεριά ο λογικός χαρακτήρας του και από την άλλη ο κόσμος των ενορμήσεων και των ασυνείδητων αποφάσεων. Όπως σε κάθε νευρωτική σύγκρουση, έχουμε ένα συνεχή αγώνα ανάμεσα σε αυτά τα δυο,  που κάνει το σύμπτωμα ένα τελικό συμβιβασμό.

Ένα υποκείμενο δομείται ακολουθώντας τα ιδανικά που του προτείνονται στην διάρκεια της ζωής του.  Αυτά είναι κυρίως ιδανικά του κοινωνικο-πολιτισμικού περιβάλλοντος και της οικογένειάς του, που κι αυτή με την σειρά της είναι σημαδεμένη από τις αξίες της κοινωνίας όπου ανήκει.  Στις δυτικές κοινωνίες η επιτυχία, το χρήμα, η κατοχή αγαθών και η δύναμη που φέρνουν, αντιπροσωπεύουν στον μέγιστο βαθμό τις επικρατούσες αξίες.

Το παιδί ακούει από πολύ νωρίς αυτό που του ζητάνε :  πρέπει να μάθει, πρέπει να πετύχει.  Πίσω απ’ αυτό το γονεϊκό αίτημα βρίσκεται η κοινωνική πίεση, η οποία ασκείται πάνω σε όλους και προκαλεί μια βουβή αγωνία, που το παιδί συχνά δεν μπορεί ν’ αντιμετωπίσει και αποτυγχάνει.  Είναι αδύνατο να διαχωριστεί η διανοητική λειτουργία από όλα όσα συνθέτουν ένα υποκείμενο :  συναισθήματα, φαντασιώσεις, ενορμήσεις, επιθυμίες, δηλαδή το υποσυνείδητό του.   Για να υπάρξει το υποκείμενο πρέπει να κατανοήσει, να βρει τον δρόμο της δικής του επιθυμίας.  Η κατανόηση είναι λοιπόν μια λειτουργία που αγγίζει το σημαντικότερο κομμάτι του είναι.

Η  ευφυΐα ως επιθυμία  και η αναστολή της

Ετυμολογικά η λέξη «intelligence» (ευφυΐα) προέρχεται από το λατινικό legere, το «διαλέγω».  Το ρήμα «interlegere» έτσι έχει την έννοια του «διαλέγω, κρατάω, απορρίπτω, «διαβάζω μέσα από τις γραμμές».  Το υποσυνείδητο δηλαδή συμμετέχει ενεργά στις γνωσιακές λειτουργίες και το να είναι κανείς ευφυής σημαίνει να ξέρει να διαβάζει μέσα από τις γραμμές, να κατανοεί τι λέγεται πέραν των λέξεων.  Για να μπορέσει το υποκείμενο να γίνει ένα επιθυμούν υποκείμενο πρέπει να βγει από το κουκούλι του  και ν’ ανακαλύψει την δική του επιθυμία.   Όμως συχνά οι γονείς κάνουν τα πάντα για να ικανοποιήσει το παιδί τη  δική τους προσταγή   να επιθυμεί να μάθει.  Έτσι αυτό βρίσκεται αιχμαλωτισμένο μέσα στο δίχτυ των αιτημάτων τους, αδυνατεί να υποστηρίξει την δική του επιθυμία για γνώση και μπορεί να φτάσει μέχρι να την αναστείλει.  Άλλες φορές μπορεί να υπάρχει μια ασυνείδητη σύγκρουση ανάμεσα στις διαφορετικές ταυτίσεις του υποκειμένου, ανάμεσα στο Υπερεγώ του, με τις προσταγές και τις απαγορεύσεις που κληρονομεί απ’ τους γονείς, και το ιδεώδες του Εγώ, που πηγάζει σε μεγάλο βαθμό από τα κοινωνικά μοντέλα.

«Αναστέλλω» σημαίνει «σταματώ μια κίνηση, μια λειτουργία».  Στην προκειμένη περίπτωση πρόκειται για μια ασυνείδητη διακοπή της κίνησης της σκέψης.  Στην πνευματική αναστολή υπάρχει σταμάτημα της σκέψης, σταμάτημα της πραγματοποίησης συνειρμών και εκμηδένιση των γνωστικών μηχανισμών.  Όλοι μας έχουμε αισθανθεί αυτή την δυσκολία σε κάποια σε κάποια στιγμή της ζωής μας :  είναι η μαύρη τρύπα όταν πρέπει ν’ απαντήσουμε σε μια ενοχλητική κατάσταση, είναι μια στιγμή «αποβλάκωσης» που συνοδεύει ένα τραυματικό γεγονός.  Πολλοί θα θυμούνται αυτό τον πανικό την ώρα των εξετάσεων, το απόλυτο κενό μπροστά σε μια κόλα χαρτί ή τον εξεταστή.  Είναι το αποτέλεσμα μιας ψυχικής σύγκρουσης με τις απωθημένες ενορμήσεις ή μ’ ένα αυστηρό Υπερεγώ, που εσωτερικεύεται ως :  «Δεν πρέπει να ξέρεις αυτό που δεν αγνοείς».  Αυτός ο τύπος απαγόρευσης της γνώσης συναντάται συχνά και αφορά συνήθως απαγορευμένα μυστικά μέσα στην ιστορία της οικογένειας.  Έτσι το υποκείμενο υιοθετεί μια στάση αναδίπλωσης και άγνοιας :  να μην σκέπτεται για να ξεφύγει αυτό το άγχος που προκαλούν αυτά που διαισθάνεται ή ξέρει.

Κατανόηση των εμποδίων και απελευθέρωση της «όρεξης»  για γνώση και ζωή

Να μην σκέπτεσαι σημαίνει να μην έχεις καμία περιέργεια, όμως η περιέργεια είναι το κίνητρο κάθε γνώσης. Η παιδική περιέργεια συνδέεται με την ενόρμηση της ζωής. Το παιδί θέλει να αποκτήσει γνώσεις για τον εαυτό του και για τον κόσμο, για να διεκδικήσει τη θέση του στη ζωή, να υψώσει το ανάστημά του. Έχει σχέση με τις ενορμήσεις και την απόλαυση της ζωής, όπως λέμε ότι έχω όρεξη να μάθω, καταβρόχθισα ένα βιβλίο, μπούκωσα από μαθήματα, κλπ.

Η «επιθυμία της γνώσης», προέρχεται κατευθείαν από την οπτική ενόρμηση. Η επιθυμία να δούμε διαρθρώνεται με τη σεξουαλική περιέργεια, περιέργεια για τη γνώση, για την πρωταρχική σκηνή. Η γνώση είναι ικανή να αντικαταστήσει τον φαντασιακό φαλλό, αυτός που «ξέρει» διαθέτει μία εξουσία απέναντι σε αυτόν που βρίσκεται μέσα στην άγνοια. Μπορεί όμως και να ανασταλεί αμυντικά για να μην υποφέρει το υποκείμενο ή να μην υποστεί μία φαντασιακή τιμωρία.

Η επιθυμία της μάθησης που προέρχεται από τις ενορμήσεις- δηλαδή απ’ ό,τι πιο ενδόμυχο έχει το υποκείμενο, προϋποθέτει αυτοσυνείδηση και μεγάλη ελευθερία σκέψης. Κανείς δε μπορεί να υποχρεώσει κάποιον να επιθυμεί, όπως δε μπορεί να τον υποχρεώσει να ερωτευτεί. Οι απόπειρες για «μπούκωμα» στα μαθήματα, φροντιστήρια, εντατική στήριξη, παντός είδους πιέσεις είναι προορισμένες ν’ αποτύχουν όταν έχουμε να κάνουμε με αναστολή νευρωτικής τάξης. Το ασυνείδητο αρνείται να υπακούσει!

Ο ρόλος του ψυχαναλυτικού ψυχοθεραπευτή εδώ είναι να ακούσει  ανάμεσα και πέρα από τις λέξεις, να αποκρυπτογραφήσει το σύμπτωμα και να δώσει το πλαίσιο στην οικογένεια για να στηρίξει το παιδί να βρει το δρόμο  για την επιθυμία του και να αναλάβει την ευθύνη για την  πραγμάτωσή της.

δημοσίευση: http://www.womanitymag.gr/1962/

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•    Βίννικοτ Ντ. , Το παιδί, το παιχνίδι και η πραγματικότητα, εκδ.  ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
•    Γκόλεμαν  Ντ., Η συναισθηματική νοημοσύνη, εκδ. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
•    Κορντιέ Αννυ,  Κουμπούρες δεν υπάρχουν, εκδ. ΟΛΚΟΣ
•    Μορέν  Εντγκαρ, Οι εφτά γνώσεις κλειδιά για την παιδεία του μέλλοντος, εκδ. ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΠΡΩΤΟΣ
•    Ντολτο Φρανσουαάζ, Σεμινάριο ψυχανάλυσης παιδιών, εκδ. βιβλιοπωλείο της «ΕΣΤΙΑΣ» 
•    Σαλτζμπεργκερ Ισκα & άλλοι, Η συναισθηματική εμπειρία της μάθησης, εκδ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
•    Τσιάντης Ι. , Χαντζαρά Β. & άλλοι, Εφηβεία, ένα μεταβατικό στάδιο σε ένα μεταβατικό κόσμο, εκδ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Χάρης Καραμπέτσος MD,Ph.D

Ψυχίατρος παιδιών & εφήβων 
Διδάκτωρ Ιατρικής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου

Επιστ. Διευθυντής Κέντρου Πρόληψης Εξαρτήσεων & Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας Αγ. Παρασκευής, Χολαργού, Παπάγου - ΟΚΑΝΑ

Ιατρεία

Αθήνα
Τζαβέλλα 70 & Μεσογείων
Ν. Ψυχικό

250μ. Στάση Μετρό Χολαργός
Τηλ. : 210-6541171
Κιν. :  693-6541171

Κιάτο
28ης Οκτωβρίου 43, Κιάτο
Τηλ.: 27420 22654

Φόρμα Επικοινωνίας

Συμπληρώστε τα πεδία της φόρμας.